Bezpieczeństwo przede wszystkim. Okręgowy Inspektor Pracy w Katowicach o wyzwaniach na Śląsku (wideo)

Bezpieczeństwo pracy w Śląskiem. Coraz mniej wypadków, ale problemów wciąż nie brakuje

Choć statystyki dotyczące wypadków przy pracy w województwie śląskim systematycznie się poprawiają, region wciąż pozostaje w czołówce pod względem liczby najpoważniejszych zdarzeń. W 2024 r. w województwie śląskim zginęło 30 osób, a 70 pracowników doznało ciężkich obrażeń.

To zdecydowana poprawa względem roku 2022, kiedy odnotowano 57 wypadków śmiertelnych i ponad 110 ciężkich urazów. Spadek ten to efekt intensywnych działań kontrolnych i prewencyjnych, prowadzonych m.in. przez Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach.

Red.: - Panie Inspektorze, jak ocenia Pan stan bezpieczeństwa pracy w województwie śląskim w ostatnich latach? Jakie wyzwania były najistotniejsze?

Piotr Kalbron, Okręgowy Inspektor Pracy w Katowicach: - Bezpieczeństwo pracy w województwie śląskim, jak i w całym kraju, jest obszarem, który nieustannie wymaga uwagi. Jednym z większych problemów, który wciąż się utrzymuje, jest niewypłacanie wynagrodzeń pracownikom. W 2024 roku kwota niewypłaconych wynagrodzeń w naszym regionie wyniosła 70 milionów złotych. Ponadto, często spotykamy się z sytuacją, gdzie wynagrodzenie jest zaniżane, ponieważ pracodawcy zatrudniają pracowników na część etatu, np. 1/4 czy 1/8 etatu, mimo że pracownik wykonuje pracę na pełnym etacie, otrzymując wynagrodzenie, które nie jest formalnie udokumentowane.

- Jak wygląda sytuacja w zakresie wypadków przy pracy w województwie śląskim?

- Niestety, województwo śląskie należy do trzech województw, gdzie wskaźnik wypadków przy pracy jest najwyższy, obok województw opolskiego i zachodniopomorskiego. Mimo to, od kilku lat obserwujemy stopniowy spadek liczby wypadków, a także ich ciężkości. Na przykład w 2022 roku odnotowaliśmy 57 ofiar ze skutkiem śmiertelnym w wypadkach przy pracy, podczas gdy w 2024 roku było ich około 30. Wypadków z ciężkimi obrażeniami było w 2022 roku ponad 110, a w 2024 roku około 70. Wynika to w dużej mierze z działań prewencyjnych i kontrolnych Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach, które przynoszą pozytywne efekty.

- Które branże wciąż są najbardziej narażone na wypadki przy pracy?

- Trzy branże, które od lat generują najwięcej wypadków przy pracy, to budownictwo, sektor górniczy oraz sektor przemysu przetwórczego. Trzeba pamiętać, że w przypadku górnictwa, gdzie współpracujemy z Wyższym Urzędem Górniczym, zagrożenia często są związane z siłami natury, na które nie mamy wpływu. W branży budowlanej przez ostatnie trzy lata prowadziliśmy kampanię "Budowa Stop Wypadkom", która miała na celu poprawę bezpieczeństwa na małych budowach. Tylko w 2024 roku inspektorzy OIP w Katowicach wydali 1200 decyzji z rygorem natychmiastowej wykonalności o wstrzymaniu prac na takich budowach, co zapobiegło wypadkom przy pracy i uratowało zdrowie wielu pracownikom. W efekcie liczba ofiar wypadków w tym sektorze w Polsce zmniejszyła się z ponad 90 w 2022 roku do 40 w 2024 roku.

- Jakie są najczęstsze błędy po stronie pracodawców i pracowników, które prowadzą do wypadków przy pracy?

- Największym problemem po stronie pracodawców są: brak dokonanej oceny ryzyka zawodowego, niewłaściwe identyfikowanie zagrożeń oraz brak szkolenia pracowników w zakresie BHP. Często zdarza się, że pracownicy są źle przeszkoleni lub nawet w ogóle nie przeszli szkolenia, co zwiększa ryzyko wypadku. W przypadku prac szczególnie niebezpiecznych, jak prace na wysokości czy w wykopach, to brak nadzoru oraz niewłaściwe używanie środków ochrony indywidualnej są głównymi przyczynami wypadków.

Po stronie pracowników problemem jest ignorowanie zasad BHP, niewłaściwe zachowanie i brak świadomości zagrożeń. Należy pamiętać, że bezpieczeństwo w pracy zależy w dużej mierze od edukacji i odpowiedniego przygotowania zarówno pracodawców, jak i pracowników.

- Czy spotkał się Pan z przypadkami, w których brak odpowiednich badań lekarskich wpływał na bezpieczeństwo pracy?

- Tak, niestety, w trakcie kontroli niejednokrotnie spotykamy pracowników, którzy wykonują swoje obowiązki bez ważnego orzeczenia lekarskiego oraz bez przeszkolenia w zakresie BHP. Zdarzają się również przypadki, gdy pracownicy posiadają nieprawidłowe orzeczenia lekarski. W takich sytuacjach inspektorzy pracy współpracują z odpowiednimi organami, np. takimi jak Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, aby wyeliminować nieprawidłowości.

- A jak wygląda sytuacja, gdy pracownik zauważy nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa pracy? Jak zgłaszać takie przypadki?

- Pracownicy, którzy dostrzegają zagrożenia w miejscu pracy, mają możliwość zgłoszenia nieprawidłowości bez obawy o konsekwencje. W 2024 roku przeprowadziliśmy około 7 tysięcy kontroli, z czego 2,5 tysiąca wynikało ze skarg i wniosków zgłoszonych przez pracowników. Dobrze, że pracownicy nie boją się zgłaszać takich przypadków, ponieważ gwarantujemy anonimowość.

- Jakie działania prewencyjne prowadzone są w województwie śląskim, aby poprawić bezpieczeństwo pracy?

- W województwie śląskim uruchomiliśmy projekt „Śląska Strategia Ograniczania Wypadków Przy Pracy”, który koncentruje się na działaniach prewencyjnych. Współpracujemy z partnerami społecznymi, takimi jak związki zawodowe, służby BHP, straż pożarna oraz policja, aby dotrzeć do jak najszerszego grona odbiorców. Naszym celem jest zwiększenie świadomości wśród pracowników i pracodawców na temat zagrożeń i sposobów ich eliminowania. Chcemy także kontynuować edukację i promować kulturę bezpieczeństwa pracy na Śląsku.

- Na koniec, jak Pan ocenia zastosowanie nowoczesnych technologii, w tym sztucznej inteligencji, w kontekście poprawy bezpieczeństwa pracy?

- Nowoczesne technologie, w tym sztuczna inteligencja, zyskują coraz większe znaczenie w kwestii bezpieczeństwa pracy. Choć ich wdrożenie w Polsce jest jeszcze w fazie rozwoju, zauważamy, że zakłady pracy, które wdrożyły te technologie, są znacznie bezpieczniejsze. Niemniej jednak pojawiają się nowe zagrożenia, szczególnie związane z psychofizycznymi aspektami pracy, takie jak stres związany z możliwością utraty pracy przez zatrudnionych pracowników w danym zakładzie poprzez wprowadzenie automatyzacji linii produkcyjnej a tym samym redukcji ilości pracowników zatrudnionych przy obsłudze czy izolacja pracowników od współpracowników przy codziennej pracy z robotem. Musimy monitorować te zmiany, aby dostosować nasze działania prewencyjne do nowoczesnych realiów.

 

Podsumowanie

W zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, jednym z poważniejszych problemów w województwie śląskim jest nadal niewypłacanie pracownikom należnych świadczeń. W 2024 r. łączna kwota niewypłaconych wynagrodzeń w województwie śląskim wyniosła aż 70 mln zł.

Niepokojącym zjawiskiem jest również praktyka zatrudniania pracowników na ułamki etatu (np. 1/4 lub 1/8), podczas gdy w rzeczywistości wykonują oni pełnoetatową pracę — z częścią wynagrodzenia wypłacaną "pod stołem".

Branże o największym ryzyku

Analiza danych OIP wskazuje trzy sektory, w których najczęściej dochodzi do wypadków przy pracy: budownictwo, górnictwo oraz przetwórstwo przemysłowe. W przypadku budownictwa dużym zagrożeniem są prace prowadzone na małych budowach — często z pominięciem podstawowych zasad BHP.

W ramach trzyletniej kampanii „Budowa. Stop wypadkom” inspektorzy pracy wydali w 2024 roku ponad 1200 decyzji z rygorem natychmiastowej wykonalności. Ich celem było wstrzymanie niebezpiecznych prac i skierowanie pracowników do innych zadań. Jak wynika z danych, działania te przynoszą realny efekt – liczba śmiertelnych wypadków na budowach w Polsce spadła z ponad 90 w 2022 roku do 40 w 2024 roku.

Błędy pracodawców i pracowników

Za większość wypadków odpowiadają błędy popełniane zarówno przez pracodawców, jak i pracowników. Z jednej strony przedsiębiorcy nie dokonują odpowiedniej oceny ryzyka zawodowego, nie identyfikują zagrożeń na stanowiskach pracy i nie szkolą pracowników. Z drugiej – często zatrudniani są pracownicy bez kwalifikacji i przeszkolenia, którzy nie stosują się do zasad BHP i nie używają środków ochrony indywidualnej.

Szczególnie niebezpieczne są prace na wysokości, w wykopach, a także zagrożenia wynikające ze złego stanu rusztowań czy obecności nieosłoniętych przewodów elektrycznych.

Skargi pracownicze mają realny wpływ

Jak wynika z danych Okręgowego Inspektoratu Pracy, w 2024 roku przeprowadzono ponad 7 tys. kontroli, z czego aż 2,5 tys. było wynikiem skarg składanych przez pracowników lub związki zawodowe. Skargi dotyczą m.in. nieprawidłowego zatrudnienia, braku umów, nieprzeprowadzenia szkoleń BHP czy braku orzeczeń lekarskich. Warto podkreślić, że osoby zgłaszające nieprawidłowości mogą pozostać anonimowe, a inspekcja informuje ich o wynikach kontroli.

Sztuczna inteligencja a bezpieczeństwo pracy

Nowoczesne technologie, w tym rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji, zaczynają odgrywać coraz większą rolę w poprawie bezpieczeństwa pracy. Choć tempo wdrażania tych rozwiązań w Polsce jest umiarkowane, ich obecność w śląskich zakładach pracy rośnie. Automatyzacja procesów produkcyjnych eliminuje wiele zagrożeń fizycznych, jednak tworzy nowe wyzwania — zwłaszcza psychofizyczne. Stres związany z redukcją zatrudnienia czy pracą w izolacji od innych ludzi to problemy, które również trzeba uwzględnić w strategiach BHP.

Śląska Strategia Ograniczania Wypadków Przy Pracy

Przypomnijmy, że w odpowiedzi na skalę problemów oraz dążenie do tzw. „wizji zero”, czyli całkowitego wyeliminowania wypadków, Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach opracował nowy projekt: Śląska Strategia Ograniczania Wypadków Przy Pracy.

Projekt opiera się na współpracy z partnerami społecznymi – związkami zawodowymi, służbą BHP, strażą pożarną, policją oraz samorządami – i zakłada szerokie działania prewencyjne i edukacyjne. Celem jest budowa kultury bezpiecznej pracy i zwiększenie świadomości zagrożeń zarówno u pracodawców, jak i pracowników.

W przedsięwzięcie wpisuje się zainaugurowany 27 marca 2025 r. projekt Akademia Dobrych Praktyk - cykl czterech spotkań, których celem jest podnoszenie standardów bezpieczeństwa i higieny pracy w województwie śląskim poprzez zwiększanie świadomości oraz propagowanie skutecznych działań prewencyjnych, szczególnie w branżach o wysokim wskaźniku wypadkowości, takich jak górnictwo, budownictwo i przetwórstwo przemysłowe.

Inicjatywa realizowana jest przez Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach we współpracy z Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Pracowników Służby BHP – Oddział w Katowicach.