Kiedyś smogowa stolica Polski, dziś wzór dla innych. Śląskie miasto liderem czystego powietrza

„Fertig z kopciuchami, kończymy ta gańba", pod takim hasłem w rybnickim magistracie odbyła się konferencja prasowa podsumowująca drogę, jaką w ostatnich kilkunastu latach przeszedł Rybnik walcząc o czyste powietrze. Mieszkańcy naszego miasta chętnie korzystali ze wsparcia finansowego, ale też świadomie podchodzili do jakości powietrza, jaką oddychali.

- Kluczowym momentem była chyba konieczność zamknięcia szkół na dwa dni w styczniu 2017 roku. Ta decyzja Prezydenta Miasta Rybnika chyba najlepiej uświadomiła nam wszystkim, jak zanieczyszczone mamy powietrze, którym oddychamy my, nasze dzieci. To był moment, w którym zaczęły się realne działania - mówił Emil Nagalewski z Polskiego Alarmu Smogowego.

7 260 wniosków, 71 milionów złotych dotacji

Od września 2018 roku do września 2024 r. mieszkańcy Rybnika złożyli aż 7 260 wniosków w ramach programu „Czyste Powietrze”, uzyskując 71,6 mln zł dotacji. To liczby, które robią wrażenie i pokazują skalę transformacji energetycznej w mieście. Prezydent Rybnika Piotr Kuczera podczas konferencji podsumowującej działania powiedział:

– W 2017 roku powiedziałem, że nie będzie dopłat z budżetu miasta do wymiany pieców. Poprosiłem mieszkańców, by sięgnęli po środki zewnętrzne. To się bardzo dobrze sprawdziło - zauważył prezydent.

Rybnik kończy z przestarzałymi piecami, tzw. kopciuchami. Obecnie w zasobach Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej pozostało do wymiany niewiele ponad 200 źródeł ciepła. W całym mieście do końca 2027 roku – zgodnie z uchwałą antysmogową – do wymiany pozostało około 3 800 źródeł.

Zastępca prezydenta, Wojciech Kiljańczyk, odpowiedzialny za wdrażanie uchwały antysmogowej, zwraca uwagę na trudne przypadki:

– W Rybniku wymieniono już tysiące kopciuchów. Teraz zostali ci, którzy z różnych powodów nie poradzili sobie z wymianą. Często to osoby starsze, ubogie, bez wsparcia rodziny. To do nich teraz trzeba dotrzeć i asystować tym mieszkańcom przez cały proces. To daje im poczucie bezpieczeństwa - mówił.

- Nie chodzi już tylko o edukację czy ulotki. Teraz potrzebna jest praca u podstaw – bezpośredni kontakt, doradztwo i wsparcie wypełniania wniosków. Tu nie wystarczy hasło. Tu trzeba człowieka – dodaje Emil Nagalewski z PAS.

Kontrole zamiast deklaracji. Straż miejska w akcji

Nie tylko edukacja, ale również skuteczna kontrola – to drugi filar sukcesu. Rybniccy strażnicy miejscy przeprowadzają tysiące kontroli, a dzięki nowoczesnym narzędziom – jak dostęp do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB) czy mobilne tablety, mogą błyskawicznie weryfikować, kto czym faktycznie ogrzewa swój dom.

Komendant Straży Miejskiej w Rybniku, Arkadiusz Kaczmarczyk nie ukrywa, że pojawiają się próby obejścia przepisów.

– Zdarza się, że ktoś deklaruje piec piątej klasy, a realnie pali piecem trzeciej. Są też przypadki podmieniania tabliczek znamionowych. Teraz mamy jednak narzędzia, by to szybko zweryfikować - mówi.

Mandaty za palenie śmieciami lub używanie nielegalnych źródeł ciepła wynoszą do 500 zł, ale sprawy mogą trafiać również do sądu, gdzie kary bywają znacznie wyższe.

- Działania kontrolne mają ogromne znaczenie. Mandat to jedno, ale sama obecność służb działa prewencyjnie. To pokazuje mieszkańcom, że uchwała antysmogowa to nie martwe prawo – podkreśla Emil Nagalewski.

Drony pomogą, ale najlepszym detektorem – sąsiad

Rybnik testował różne technologie, w tym drony wykrywające zanieczyszczenia. Ale dziś nacisk kładzie się na bezpośrednią kontrolę. Sprawdzane są całe ulice, a nie pojedyncze domostwa.

– Dron może tylko zasygnalizować problem. I tak trzeba wejść na miejsce, sprawdzić dokumentację i przeprowadzić kontrolę – podkreśla Kaczmarczyk.

Co ciekawe, jednym z najskuteczniejszych źródeł informacji pozostają… sąsiedzi. To oni najczęściej zgłaszają przypadki nielegalnego palenia, które potem najczęściej się potwierdzają.

- Ludzie nie chcą już mieszkać obok dymiących kominów. Wiedzą, że mają prawo do czystego powietrza – zauważa zdzisław Kuczma, z Rybnickiego Alarmu Smogowego.

Nowe „Czyste Powietrze” – mniej wniosków, więcej wymagań

Nowa wersja programu „Czyste Powietrze” wymaga wykonania audytu energetycznego i kompleksowego podejścia do modernizacji. Choć oferuje wyższe dofinansowanie – nawet do 135 tys. zł, a w niektórych przypadkach pokrywa 100% kosztów – to zainteresowanie jest mniejsze.

- Mamy czterokrotny spadek liczby wniosków w porównaniu z ubiegłym rokiem. To niepokojące. Program jest świetnie zaprojektowany, ale jego złożoność zniechęca część mieszkańców. Szczególnie tych najbardziej potrzebujących - zauważył Adrian Strzelczyk, Naczelnik Wydziału Ochrony Powietrza i Polityki Klimatycznej.

Dlatego Rybnik stawia na rolę operatora społecznego – czyli osoby lub instytucji, która poprowadzi mieszkańca przez cały proces: od audytu, przez wniosek, aż po realizację inwestycji.

– Nowa edycja programu to świetna inicjatywa, ale niestety bardziej skomplikowana. Zaledwie 17 wniosków złożono w ciągu dwóch miesięcy działania nowego "Czystego Powietrza", czyli czterokrotnie mniej niż w analogicznym okresie rok temu. Mamy nadzieję, że to się z czasem rozkręci - mówi Adrian Strzelczyk.

Nowy „Czyste Powietrze” wymaga, by beneficjenci zrealizowali wszystkie zalecenia audytu – co może być barierą dla starszych lub ubogich mieszkańców. Z drugiej strony, nawet do 100% kosztów inwestycji może być objęte dofinansowaniem, co dla wielu rodzin może być szansą na realne oszczędności.

Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego, nie kryje uznania dla miasta, że najlepiej w skali kraju poradziło sobie z przestrzeganiem przepisów uchwały antysmogowej, a tym samym dzisiaj mieszkańcy żyją i oddychają czystszym powietrzem.

– Rybnik był kiedyś smogową stolicą Polski. Dziś to lider czystego powietrza. To efekt wymiany tysięcy kopciuchów, ale też konsekwentnych działań samorządu i mieszkańców - mówił.

Walka o czyste powietrze się nie skończyła

Guła przypomina, że 50 tys. przedwczesnych zgonów rocznie w Polsce to cena, jaką płacimy za zanieczyszczone powietrze. Dlatego egzekwowanie uchwały antysmogowej musi być priorytetem:

– Można mieć najlepsze prawo, ale bez egzekwowania, nic się nie zmieni - podkreślił prezes PAS.

Rybnickie władze, PAS i lokalne organizacje nie zamierzają spocząć na laurach. Przed miastem ostatni etap – najtrudniejszy – wymiana ostatnich pieców w domach, gdzie często brakuje środków i wiedzy.

– Zostało pół roku do końca obligatoryjnego terminu wymiany kopciuchów (do końca 2025 roku). Osiem lat było na ich wymianę... Teraz musimy dotrzeć do tych, którzy z różnych powodów nie zrobili tego wcześniej – mówi Emil Nagalewski.

Zgodnie z uchwałą antysmogową wszystkie kotły, które nie spełniają 5 klasy lub EKOPROJEKT, których eksploatacja rozpoczęła się przed 1 września 2017 roku powinny być wymienione w następujących terminach:

- do 31 grudnia 2025 - jeżeli wiek kotła jest poniżej 5 lat, czyli od 2013 do 31.08.2017

- do 31 grudnia 2027 - jeżeli kocioł spełnia klasę 3 lub 4 wg. Normy PN-EN 303-5:2012

Rybnik pokazuje całej Polsce, że walka ze smogiem może być skuteczna, gdy zaangażowani są mieszkańcy, samorząd i lokalne służby. Dzięki kontrolom, edukacji i wsparciu finansowemu udało się zredukować liczbę kopciuchów i znacząco poprawić jakość powietrza. Wystarczy przytoczyć, że w 2010 roku liczba dni z przekroczeniami pyłu PM10 wynosiła 134, w 2017 roku, gdy wchodziła w życie uchwała antysmogowa, takich dni było 96, a w 2024 roku już tylko 21. To jednak jeszcze nie koniec drogi do czystego powietrza.

Materiał oryginalny: https://www.rybnik.com.pl/wiadomosci,pas-rybnik-kiedys-smogowa-stolica-polski-dzis-lider-czystego-powietrza,wia5-3266-62059.html