Polska ma najdroższą energię w UE. Przez węgiel - podaje think tank Ember

Think thank klimatyczny Ember podaje trzy czynniki, które przyczyniły się do tak wysokich cen energii elektrycznej w Polsce – to drogi polski węgiel, niski udział OZE w produkcji energii oraz spadające ceny gazu.

Ceny hurtowe energii elektrycznej w Polsce są aktualnie najwyższe w Unii Europejskiej

W kwietniu 2020 r. Polska wyprzedziła Grecję pod względem cen hurtowych energii elektrycznej, które od tej pory pozostają najwyższe w UE. Pomiędzy kwietniem a wrześniem 2020 średnie ceny energii elektrycznej w Polsce wynosiły 46 euro/MWh, czyli prawie 50% więcej niż średnia dla reszty UE-27 (31 euro/MWh).

Ember zauważa, że pomimo niższego popytu zaobserwowanego od kwietnia do czerwca podczas pandemii koronawirusa ceny elektryczności w Polsce niemal nie drgnęły w porównaniu do ubiegłego roku, podczas gdy w większości innych państw odnotowano spadki:

 

Prześledźmy teraz trzy czynniki wpływające na najwyższe ceny energii w Polsce spośród krajów UE.

1. Ceny elektryczności poza granicami Polski spadły po tym, jak produkcja energii przeniosła się na niewykorzystane moce gazowe, wykorzystując tańsze ceny gazu.

Biorąc pod uwagę koszt obsługi elektrowni gazowych i węglowych (uwzględniając ceny uprawnień EU ETS), widać, że od kwietnia 2019 r. taniej jest wytwarzać energię elektryczną z gazu niż z węgla kamiennego. Na poniższym wykresie pokazano ceny produkcji energii elektrycznej dla danych dot. średnich sprawności elektrowni, zakładając sprawność elektrowni węglowych na poziomie 40%, a gazowych na poziomie 55%.

W wielu krajach istnieje rezerwa elektrowni gazowych. Takich rezerw w Polsce nie ma, co sprawia że polskie ceny hurtowe energii elektrycznej pozostają odporne na spadki cen gazu.

 

Z obliczeń think tanku wynika także, że odkąd Polska zajęła pierwsze miejsce pod względem cen hurtowych energii elektrycznej w Europie (kwiecień 2020), nawet najmniej wydajne elektrownie gazowe stały się tańsze w obsłudze niż najbardziej wydajne elektrownie węglowe.

Są dwa główne powody zaobserwowanego układu cen produkcji energii z gazu i węgla.

• Ceny gazu wyraźnie spadły pomiędzy Q4-2019 a Q2-2020 ze względu na spadający popyt spowodowany łagodną zimą i wprowadzeniem kwarantanny.

• Mimo spadku międzynarodowych cen węgla (zob. wykres 4) koszt produkcji energii elektrycznej z węgla pozostał na dość stabilnym poziomie od Q2-2019 ze względu na wzrost cen uprawnień EU ETS.

2. Polski węgiel jest aktualnie droższy od importowanego

Węgiel kamienny odpowiadał za 2/3 udziału węgla w wytwarzaniu energii w 2019 r. i to właśnie produkcja elektryczności z węgla kamiennego najczęściej odpowiada za cenę hurtową energii elektrycznej w Polsce.

W maju 2019 r. polski węgiel stał się droższy od importowanego, a od tamtej pory ten trend tylko się pogłębia (wykres 3)[4]. W sierpniu 2020 (najnowsze dostępne dane) węgiel kamienny wydobywany w Polsce był o 18 EUR za tonę droższy od importowanego, podczas gdy przez cały 2017 i 2018 r. polski węgiel był średnio 24 EUR na tonę tańszy od importowanego. Podsumowując: w wyniku spadających cen węgla na świecie znajdujące się poza granicami Polski elektrownie korzystające z importowanego węgla płaciły za niego mniej, natomiast polskie elektrownie węglowe płaciły więcej za węgiel kamienny z Polski.

 

- Spadająca rentowność górnictwa węgla energetycznego w Polsce oznacza coraz mniejszy budżet na inwestycje w technologie, które mogłyby obniżyć koszt wydobycia. W połączeniu z presją ze strony górników, domagających się utrzymania zatrudnienia w sektorze, spadek cen krajowego węgla poniżej poziomu cen międzynarodowych wydaje się mało prawdopodobny - zauważa Małgorzata Kasprzak, autorka opracowania.

3. Polska w dalszym ciągu pozostaje w tyle pod względem mocy wiatrowych i PV

W całej Europie już od ponad dekady w godzinach, w których można liczyć na sporą produkcję energii z wiatru lub słońca, ceny hurtowe spadają, bo – w sytuacji, gdy można ograniczyć produkcję energii z najdroższych źródeł, ceny hurtowe są wyznaczane przez tańsze elektrownie.

Polska ma jeden z najniższych odsetków udziału OZE o zerowych kosztach krańcowych w produkcji energii w Europie – zaledwie 13% – więc w skali roku praktycznie żadne godziny nie zależą w Polsce od OZE o zerowych kosztach:

 

To znaczy, że przez większość godzin ceny hurtowe energii elektrycznej w Polsce są wyznaczane przez drogie i nieefektywne elektrownie węglowe, co winduje je na taki poziom, że polskie ceny hurtowe prądu są aktualnie najwyższe w Europie.

Biorąc pod uwagę spadek kosztów energii słonecznej i wiatrowej w ostatnich latach oraz projektowany wzrost cen emisji, taniej jest (albo bardzo niedługo będzie) budować nowe moce produkcyjne w oparciu o OZE niż obsługiwać istniejące elektrownie węglowe.

- Najtańszym, najszybszym i najbezpieczniejszym na przyszłość rozwiązaniem, które pozwoliłoby obniżyć ceny hurtowe energii elektrycznej w Polsce, jest uruchomienie maksymalnych mocy wiatrowych i słonecznych w najszybszym możliwym terminie – podkreśla Małgorzata Kasprzak.

Ember zauważa, że wysokie ceny energii elektrycznej w Polsce mają dwa główne skutki.

Droga energia z węgla to wzrost importu energii elektrycznej

Ze względu na wyższe ceny w Polsce, w ciągu pierwszych 9 miesięcy 2020 r. 8% energii elektrycznej w kraju pochodziło z importu. 80% importowanego prądu (8,6 z 10,4 terawatogodzin) pochodziło z Niemiec, gdzie moce wiatrowe i słoneczne przekładają się na godziny bardzo taniej elektryczności. Wzrost importu prądu z 7,2 do 10,4 terawatogodzin wynikał z tego, że praktycznie wstrzymany został eksport do Czech i Słowacji, zaś tani nordycki prąd wpłynął na zwiększenie przepływów ze Szwecji:

 

Polska musi stworzyć nowe interkonektory, ale to nie oznacza automatycznie wzrostu wartości importu. Połączenia wzajemne służą do zwiększenia elastyczności systemu elektroenergetycznego. Jeśli Polsce uda się zbudować wystarczające moce wiatrowe i słoneczne do obniżenia cen, nowe interkonektory pomogą zrównoważyć system, nie powiększając jednocześnie wolumenu importu.

Droga energia z węgla to spadek konkurencyjności polskiego przemysłu

Ember uważa, że rosnące ceny hurtowe energii elektrycznej mają głęboki wpływ na konkurencyjność polskiego przemysłu. ArcelorMittal ogłosił ostatnio, że zamierza zamknąć na stałe część surowcową w krakowskiej hucie, podając wysokie ceny prądu jako jeden z powodów tej decyzji. Nie jest to jednak jednostkowy przypadek – groźba odpływu inwestycji z energochłonnych sektorów sprawia, że do utrzymania konkurencyjności polskiej branży wytwórczej niezbędne będą publiczne pieniądze.

- Uzależnienie od kosztownego krajowego węgla oznacza, że Polska ma obecnie najdroższą elektryczność w Europie. Skoro polski rząd chce finansować nieekonomiczne kopalnie węgla i przejmować generujące straty elektrownie węgla brunatnego PGE, koniec końców społeczeństwo słono za to zapłaci. Nowe instalacje fotowoltaiczne pomogły nieco w złagodzeniu bardzo wysokich cen energii elektrycznej w okresie letnim, ale to tylko kropla w morzu potrzeb przy rosnącej różnicy pomiędzy Polską a innymi krajami. Polska musi przyspieszyć przejście od węgla do czystej energii elektrycznej – podkreśla Dave Jones, starszy analityk ds. energii elektrycznej, Ember.