Śląskie słodkości. Sprawdźcie jakie desery pochodzą z naszego regionu

Propozycje śląskich deserów zostały również wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi województwa śląskiego. 

Kołocz weselny śląski

Najstarszą tradycję posiadają kołocze z serem i makiem lub tylko na wierzchu ze słodką posypką. W pierwszych latach po II wojnie światowej występował sporadyczny zwyczaj, polegający na obdarowaniu przyszłej pani młodej chodzącej z kołoczem prezentami, głównie przez tych, którzy nie byli proszeni na wesele.

Zwyczajem, który utrzymuje się do dzisiaj w rodzinach górniczych, jest chodzenie z kołoczem. Polega on na tym, że młodzi chodzą do zaproszonych i niezaproszonych na weselną uroczystość osób, obdarowując je kołoczem. Rodzaj kołoczy utrzymuje się już od kilkudziesięciu lat. Nosi się więc trzy gatunki: kołocz z makiem, kołocz z syrem i kołocz z posypką (czyli kruszonką). Ciasto weselne winno być starannie zapakowane w biały papier przystrojone mirtem lub asparagusem. Wokół tej tradycji wytworzył się specyficzny zwyczaj polegający na zapraszaniu przez obdarowanych innych osób z sąsiedztwa. Bo dostać kołocz weselny, to było tyż coś, to był zaszczyt, nie ma się, co śmioć!

Szpajza cytrynowa (krem cytrynowy)

Na całym obszarze Górnego Śląska jednym z najpopularniejszych deserów podawanych po obiedzie przy okazji ważnych uroczystości takich jak odpust, wesele lub pierwsza komunia, była szpajza. Deser ten znany był zapewne od końca XIX wieku, ale szczególnie popularny stał się w XX wieku. W zależności od regionu występowały różne odmiany i smaki szpajzy.  Oprócz szpajzy cytrynowej sporządzano również szpajzę wiśniową, agrestową i czekoladową. Większość składników potrzebnych do przygotowania tego deseru jak np.: sok z wiśni, czy agrestu pochodziła z własnego gospodarstwa domowego. 

Kopa ornontowicka

Receptura przygotowywania deseru o nazwie kopa ornontowicka sięga ponad 45 lat i jest ściśle związana z pałacem w Ornontowicach należącym do rodziny Hengenscheidtów. Deser ten był wizytówką pałacu i nie mogło go zabraknąć podczas wielu uroczystości i odbywających się w pałacu przyjęć. Dawniej kopa ornontowicka uważana była za wykwintny i drogi deser, z uwagi na fakt, że do jej przygotowania używano rzadkich w tamtym okresie składników, takich jak: rodzynki, kokos, ananas czy orzechy. Kopa ornontowicka cieszy się dużą popularnością, czego dowodem są liczne wyróżnienia oraz nagrody w konkursach takich jak I Festiwal Kuchni Śląskiej, gdzie w kategorii „amatorzy” Panie z Koła Gospodyń Wiejskich otrzymały „Złoty Durszlak” za przygotowanie deseru oraz tytuł Eksperta Śląskich Smaków.

Śląski piernik tradycyjny

Tradycyjne pierniki z warsztatów w Raciborzu wyrabiano z mąki żytniej z dodatkiem pszennej i miodu kubańskiego nie stosowano przypraw korzennych, ponieważ miód kubański przydawał ciastu odpowiedniego smaku i aromatu. Odpowiednio wyrobione ciasto wynoszono do piwnicy, gdzie w dużych beczkach fermentowało pod przykryciem przez co najmniej rok. Po tym okresie „dojrzewania” ciasto wyrabiano przy pomocy specjalnego urządzenia w kształcie stołu z ruchomym ramieniem. Wyrobione ciasto wygniatano w drewniane formy, a następnie już po wyjęciu układano na dużych arkuszach tektury posypanych mąką i wkładano do pieca na przeszło godzinę. Gotowy piernik miał kolor jasnozłoty i był pikantny w smaku.

Kołocz weselny cieszyński

Na Śląsku Cieszyńskim ze zbóż uprawiano pszenicę, reż czyli żyto, jęczmień i owies. Wyhodowane zboże mielono na krupice, czyli grubą mąkę z otrębami, na ręcznych żarnach domowych. Niektórzy bogatsi gospodarze posiadali powieternioki, czyli wiatraki, lub młynki o napędzie wodnym. Duże młyny, poruszane najczęściej siłą wody, znajdowały się na peryferiach miast śląskich. Kto chciał mieć mąkę delikatną, zawoził zboże do młyna. Mąka pszenna służyła do pieczenia ciast drożdżowych, kołaczy, babek, bucht itp. Kołacze w zależności od użytego nadzienia zwano syrzokami, mączokami, powidlokami, jabczokami, śliwczokami i kapuśniokami. Wcześniej wszystkie słodkie wypieki określano kołaczami. Po wprowadzeniu do jadłospisu innych słodkich wypieków, kołaczami zaczęto określać wypieki z ciasta drożdżowego z kruszonką, nadzieniem serowym czy makowym.

Strudel jabłkowy z Podbeskidzia

Strudel to cienkie, zawijane ciasto z owocami, głównie jabłkami, które podawane jest jako deser, na gorąco lub zimno. Jest tradycyjnym ciastem pojawiającym się na stole wigilijnym Podbeskidzia. Strudel jabłkowy jest charakterystycznym deserem dla dawnej wykwintnej kuchni Śląska Cieszyńskiego.

Pierniki żywieckie

Pierniki w różnorodnych formach wykonane są z brązowego ciasta piernikowego. Pierniki okolicznościowe pokryte są różnokolorowymi polewami i masami oraz bogato zdobione białym lub brązowym lukrem. Dekoracje i napisy koloru białego. Na przekroju niejednolity i porowaty, okolicznościowe otoczone obwódką z masy lub polewy. Materiały źródłowe oraz drewniane snycerskie formy piernikarskie znajdujące się w zbiorach Muzeum Miejskiego w Żywcu dowodzą, że żywieckie piernikarstwo sięga korzeniami co najmniej XIX wieku. Dziś kupują je chętnie turyści, goście Tygodnia Kultury Beskidzkiej, czy Żywieckich Godów. Pierniki żywieckie stały się charakterystycznym wyrobem żywieckim promującym zarówno miasto jak i region.

Drobne ciasteczka cieszyńskie

Ciasteczka mają bardzo różny wygląd – im więcej rodzajów ciasteczek na tacy, tym bardziej zaradna i pomysłowa jest gospodyni, która je przygotowała. Wygląd ciasteczek w przekroju zależy, z jakiego rodzaju ciasta zostały one zrobione i czy są przekładany marmoladą, czy masą.

Ciasteczka cieszyńskie pojawiły się wraz z panowaniem Habsburgów na terenie Śląska Cieszyńskiego na przełomie XVIII i XIX wieku. Gospodynie pieką je z okazji świąt Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy oraz z okazji większych uroczystości (wesela, chrzciny).  Ciasteczka cieszyńskie cieszą się ogromną popularnością na terenie Śląska Cieszyńskiego. Nadal są ozdobą stołów podczas wielu uroczystości rodzinnych. Coraz częściej podawane są przez firmy cateringowe podczas konferencji, czy seminariów, których uczestnicy, często spoza Śląska, mogą posmakować tych słodkości. Produkcja ciasteczek jest bardzo pracochłonna.

Dołki – racuchy drożdżowe

W północnej części województwa śląskiego, w regionie częstochowskim, tradycyjne racuchy z ciasta drożdżowego były często zakąską na sylwestra i ostatki, czasem też stanowiły proste danie obiadowe. Posypywane są cukrem pudrem lub podawane z powidłami.

Krepliki / kreple

Charakterystyczną potrawą przygotowywaną na Ostatki były krepliki, kreple (pączki). Była to dość droga potrawa, biorąc pod uwagę to, że rodziny śląskie były liczne i trzeba było usmażyć dużo kreplików, aby starczyło ich dla wszystkich. Dawniej, jak i obecnie, smażono krepliki z nadzieniem, ale także i bez nadzienia, zabierając łyżką umoczoną w oleju z garnka porcję wyrośniętego ciasta i wkładając ją na rozgrzany tłuszcz. Takie krepliki po usmażeniu posypywano pudrem i spożywano. Z chwilą upowszechnienia się przemysłowych wyrobów cukierniczych pączki są dostępne w sprzedaży cały rok, bardzo urozmaicone, z różnym nadzieniem, lukrowane, zdobione bakaliami itp. Jak podaje literatura charakteryzująca obrzędy i zwyczaje żywieniowe na Śląsku, krepliki nie tylko przygotowywano na Ostatki, lecz również przy okazji spotkań wieczornych ze znajomymi i sąsiadami oraz na poczęstunek podczas np. tzw szkubaczek.

To które z deserów jest Waszym ulubieńcem? A może pierwszy raz słyszycie o tych śląskich przysmakach?