Tor BMX, alejki, lunety do obserwacji gór – hałda zieloną perełką Rudy Śląskiej

Rewitalizując swoją hałdę Ruda Śląska wyznaczyła trendy w zagospodarowaniu terenów poprzemysłowych. Swoimi doświadczeniami przedstawiciele miasta podzielą się 15 i 16 kwietnia w Muzeum Śląskim w Katowicach podczas podsumowania międzynarodowego projektu Lumat, w ramach którego zrealizowano inwestycję w Rudzie Śląskiej.

Doświadczenia z zakresu rewitalizacji wymienią partnerzy z europejskich instytucji badawczych, miast i ministerstw. - To dla nas nobilitacja, że możemy wyznaczać trendy i to w tak ważnej dziedzinie, jak zagospodarowanie terenów poprzemysłowych – podkreśla prezydent Grażyna Dziedzic.

Największy projekt w Polsce
Przy rewitalizacji pocynkowej hałdy w Rudzie Śląskiej po raz pierwszy na taką skalę w kraju zastosowano wspomaganą fitostabilizację, czyli wprowadzenie do podłoża odpowiednich dodatków ograniczających biodostępność metali ciężkich oraz wysiew odpowiednio wyselekcjonowanych gatunków traw, które nie pobierają zanieczyszczeń do części nadziemnej (zielonej). Rudzka hałda jest też największym do tej pory tego typu obiektem, który ze zdegradowanego przeobrażony został w bezpieczną zieloną przestrzeń publiczną.

Udana rewitalizacja hałdy nie byłaby możliwa, gdyby nie zaangażowanie i wkład ekspercki Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach /IETU/. To właśnie ta instytucja badawcza była koordynatorem kończącego się właśnie międzynarodowego projektu Lumat. – Idea projektu zrodziła się jako kontynuacja doświadczeń zdobytych przy realizacji projektu Circuse dotyczącego zarządzania wielokrotnym wykorzystywaniem terenów w obszarach miejskich. Lumat również kładzie nacisk na gospodarowanie terenami w miastach w duchu zrównoważonego rozwoju, przy traktowaniu przestrzeni jako cennego i ograniczonego zasobu środowiska – wyjaśnia dr Anna Starzewska-Sikorska, koordynator projektu Lumar.

Pierwsze rozmowy pięć lat temu
O rewitalizacji hałdy przy ul. 1 Maja w Rudzie Śląskiej pierwszy raz rozmawiano z mieszkańcami pięć lat temu. Już wtedy rudzianie wskazywali, żeby hałdzie nadać funkcje rekreacyjne. – Znając zdanie mieszkańców w kwestii zagospodarowania hałdy nawiązaliśmy współpracę z IETU i wspólnie zdecydowaliśmy się na udział w projekcie Lumat – informuje Grażyna Dziedzic.

Same prace na hałdzie rozpoczęły się w styczniu 2018 r. Teraz są już praktycznie na ukończeniu. W pierwszej kolejności dokonano stabilizacji powierzchni hałdy oraz przeprowadzono prace ziemne, które miały na celu odpowiednio uformować zwałowisko. Na tym etapie zagospodarowania hałdy przeprowadzono jaj dalszą rekultywację na bazie badań naukowych oraz w konsultacji z Instytutem Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach.

- Rekultywacja polegała na wprowadzeniu do podłoża wyselekcjonowanych dodatków, które będą wiązać zanieczyszczenia w części korzeniowej roślin, tak aby nie przechodziły one do ich części nadziemnej. W ten sposób użytkowanie hałdy i kontakt z tak nasadzonymi roślinami będzie bezpieczny - zapewnia dr hab. Marta Pogrzeba z Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach. Co istotne, nasadzone rośliny to specjalne gatunki traw – kostrzewa czerwona oraz życica trwała, które oprócz właściwości fitostabilizacyjnych charakteryzują się powolnym wzrostem. W ten sposób nie będzie potrzeby częstego ich koszenia, co będzie miało wpływ na koszty utrzymania zieleni na hałdzie.

Alejki, hamaki, LEDy, tor
Kolejny etap prac na hałdzie miał charakter infrastrukturalny. Powstała tu sieć alejek spacerowych z nowoczesnym oświetleniem LED. Zainstalowane zostały liczne miejsca odpoczynku – tradycyjne ławki oraz hamaki, czy specjalne przestrzenne sześciany z zamontowanymi fotelami. Bardzo zadowoleni powinni też być najmłodsi. Specjalnie dla nich przygotowany został duży plac zabaw, a także inne urządzenia zainstalowane w różnych częściach hałdy. Do tego zainstalowana została ścianka wspinaczkowa, a w północnej części hałdy utworzona została oświetlona górka saneczkowa. Ponadto wybudowany został tor do jazdy na BMX.

Na szczycie zwałowiska utworzona została górka widokowa, gdzie, dzięki zainstalowanej lunecie, przy dobrej pogodzie będzie można podziwiać Beskidy. U jej podnóża utworzone zostało duże zielone pole do gry. Jest to rozległy trawnik, na którym będzie można grać np. w piłkę lub badmintona. W części hałdy dodatkowo wydzielone zostały także miejsca do grillowania.

Co to hałda?
Oprócz części rekreacyjnej przy realizowanym w Rudzie Śląskiej projekcie niezwykle ważny jest również aspekt edukacyjny. Na terenie hałdy utworzona została ścieżka historyczna i edukacyjna. - Dzięki zainstalowanym tablicom informacyjnym będzie można się dowiedzieć o historii tego miejsca oraz o genezie powstania samej hałdy. Dodatkowo w kilku miejscach zostały specjalnie wydzielone oraz opisane rośliny naturalnie występujące na tego typu obiektach, tzw. pola metalofitów – wyjaśnia wiceprezydent Krzysztof Mejer. - Dodatkowo w jednym miejscu na terenie hałdy zainstalowane zostały kadzie, które kiedyś służyły do wytopu cynku. Spacerując po hałdzie będzie można również dostrzec ogromny spiek pohutniczy, czy blok dolomitu, które zostały wydobyte podczas prac przy rewitalizacji. Ponadto w północnej części zwałowiska zabezpieczony został fragment urwiska jako tzw. świadek historii. Dzięki temu można zobaczyć przekrój hałdy i poznać jak jest ona zbudowana.

Koszty
Całkowity koszt rewitalizacji hałdy przy ul. 1 Maja ma wynieść ok. 4,5 mln zł. Oprócz dofinansowania w wysokości 1 mln zł w ramach projektu Lumat, miasto na realizację inwestycji pozyskało środki unijne z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. To z tych pieniędzy w głównej mierze zrealizowane zostały wszystkie prace infrastrukturalne na hałdzie. Ze środków tych miasto realizuje inny projekt o nazwie Trakt Rudzki, którego jednym z pierwszych etapów jest właśnie zagospodarowana hałda. Trakt docelowo ma być ścieżką rowerowo–pieszą, a miejscami także rolkarską. W ramach projektu zrewitalizowanych zostanie łącznie 7 dużych obszarów zielonych, w tym kilka parków o łącznej powierzchni 35 ha. – Wykonany został już też fragment traktu od hałdy do ul. Czarnoleśnej. Rozpoczęliśmy także kolejne zadanie, jakim jest rewitalizacja dawnego amfiteatru zlokalizowanego w rejonie ul. Czarnoleśnej. Będziemy ogłaszać przetargi na kolejne odcinki. Cały Trakt Rudzki gotowy ma być do 2020 r. – informuje wiceprezydent Michał Pierończyk. Miasto na realizację Traktu Rudzkiego pozyskało ogółem ponad 6 mln zł.

Mieszkańcy ochrzcili
Jesienią 2018 r. rudzki magistrat ogłosił konkurs wśród mieszkańców na nazwę hałdy. Wygrała nazwa „Góra Antonia”. Ma to związek z historią dzielnicy Wirek. W 1805 roku otwarto tu hutę żelaza o nazwie „Antonienhütte”, czyli w tłumaczeniu na język polski „Huta Antonia”. Hałda przy ul. 1 Maja jest jednym z czterech zwałowisk pocynkowych w Rudzie Śląskiej i wyróżnia się tym, że znajduje się praktycznie w centrum miasta. Zajmuje obszar 6,5 ha i jest pozostałością po działającej w tym rejonie w okresie od I połowy XIX w. do 1925 roku hucie cynku Liebe – Hoffnung. W Rudzie Śląskiej hałdy zajmują 3,5 km kw., czyli blisko 5 proc. powierzchni miasta. W 2015 roku udało się je wszystkie zinwentaryzować. W ten sposób na mapie miasta naniesiono 35 lokalizacji. Większość ze zinwentaryzowanych zwałowisk w mieście to hałdy pokopalniane, na których znajdują się odpady pogórnicze.

Czy Waszym zdaniem w podobny sposób powinny być zagospodarowane hałdy na Śląsku?