Zerowy VAT na żywność a ceny w sklepach. Chwilowo taniej, jak będzie od stycznia?

Przypomnijmy, od 1 lutego 2022 r., w Polsce obowiązuje obniżona do 0 proc. stawka VAT na żywność, która wcześniej objęta była 5 proc. stawką podatku. Obniżona stawka VAT na żywność obowiązuje do końca 2023 r.

Wśród produktów objętych "zerową" stawką VAT znajdują się:

• mięso i ryby oraz przetwory z nich,
• mleko i produkty mleczarskie,
• jaja,
• miód naturalny,
• orzechy,
• warzywa i owoce oraz ich przetwory,
• tłuszcze zwierzęce i roślinne jadalne, 
• zboża i przetwory ze zbóż, w tym pieczywo i pieczywo cukiernicze,
• jak również określone preparaty i mleko do żywienia niemowląt i dzieci oraz dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego.

Dzięki wprowadzeniu "zerowej" stawki VAT na żywność w 2022 r. w portfelach obywateli pozostało ponad 8,5 mld zł. W pierwszym półroczu 2023 r. to kwota ok. 6 mld zł. Szacujemy, że w drugim półroczu 2023 r., to kolejne oszczędności rzędu ponad 5 mld zł – mówiła w czerwcu tego roku minister finansów Magdalena Rzeczkowska.

Tymczasem, póki co, zmieniający się rząd nie wypowiedział się w sprawie ewentualnego przedłużenia tarczy. Jeśli rządowa pomoc nie doczeka się kontynuacji, ceny w sklepach znów poszybują.

Czy nowy rząd przedłuży zerową stawkę VAT na podstawowe produkty żywnościowe na 2024 rok?

Choć dziś wiadomo, że politycy myślą o przedłużeniu mrożenia cen energii elektrycznej na 2024 r., pytanie o zerowy VAT na żywność pozostaje otwarte. I to w sytuacji, kiedy drożyzna w sklepach zaczęła w końcu lekko odpuszczać.

Drożyzna lekko odpuszcza. Spada dynamika wzrostu cen w sklepach

Choć codzienne zakupy wciąż są kosztowne, jest lepiej. Jak wykazał raport autorstwa Uce Research i Uczelni WSB Merito, w październiku codzienne zakupy zdrożały o ponad 8% rdr. To pierwszy jednocyfrowy wzrost od wielu miesięcy.

Dotyczył on 17 kategorii produktowych. Łącznie zestawiono ze sobą przeszło 72 tys. cen z ponad 33 tys. sklepów należących do 60 sieci handlowych. W badaniu, przeprowadzonym we wrześniu wg tej samej metodologii, podwyżka rdr. wyniosła ponad 10%, w sierpniu – przeszło 12%, w lipcu – 15,5%, a w czerwcu – powyżej 18%. Tym samym widać, że dynamika wzrostów cen utrzymuje wyraźny trend spadkowy.  

– Na październikowy wynik wpłynęło obniżenie stóp procentowych oraz cen paliw. Tańszy transport pozytywnie wpłynął na każdą gałąź gospodarki. Długo utrzymujące się wysokie temperatury powietrza tej jesieni pozwoliły zredukować rachunki za ogrzewanie, a więc również koszty produkcji. Sytuacja na rynku w Polsce jest też uwarunkowana politycznie, co było niedawno widać w sklepach. Przedwyborcze obietnice miały skłaniać rodaków do dokonywania zakupów i stawiały przed nimi lepsze perspektywy gospodarcze – komentuje dr Izabela Auguściak z Uniwersytetu WSB Merito.

W opinii Marcina Luzińskiego, ekonomisty z Santander Bank Polska, dynamika wzrostu cen w Polsce może jeszcze się obniżyć, ale będzie to następowało już dużo wolniej niż w ostatnich miesiącach. Rynek otrząsnął się z szoku kosztowego z 2022 roku, a dane gospodarcze sugerują, że wchodzimy w okres ożywienia koniunktury. Zdaniem eksperta, lepsza sytuacja gospodarcza i popyt konsumencki mogą dać impuls do wzrostu cen, choć nie będzie on już tak mocny, jak w ub.r.

– Wiele wskazuje na to, że w najbliższych miesiącach dynamika wzrostu cen w sklepach pozostanie jednocyfrowa. Ale to nie znaczy, że szczyty cenowe mamy już za sobą. Ogólny spadek poziomu kosztów codziennych zakupów jest niestety mało prawdopodobny. Wciąż mamy wysoką presję inflacyjną, związaną z ryzykiem wzrostu płacy minimalnej, cen nośników energii i paliw. Jest jednak szansa na to, że w kolejnych miesiącach podwyżki będą sięgały zaledwie od 5 do 6% rdr. – prognozuje dr Tomasz Kopyściański z Uniwersytetu WSB Merito.

Stabilna czołówka. TO 5 drożyzny

Już drugi raz z rzędu zestawienie drożyzny otwierają dodatki spożywcze (ketchupy, majonezy, musztardy, przyprawy) ze średnim wzrostem przekraczającym 18% rdr. Tylko teraz zaliczyły mniejszą podwyżkę niż we wrześniu – o ponad 32% rdr.

– One bardzo mocno drożały na przełomie 2022 i 2023 roku, ze względu na dynamiczny wzrost cen surowców, np. olejów, warzyw czy owoców. Zakłóceniu uległy dostawy z Ukrainy, która poza roślinami oleistymi produkuje też dużo gorczycy – kluczowego składnika musztardy. Artykuły z tej kategorii mają długą datę ważności, więc w przypadku spadku popytu sprzedawcy nie muszą szybko reagować obniżkami – wyjaśnia Marcin Luziński.

Od września nie zmieniła się też kategoria będąca na drugiej pozycji w rankingu drożyzny – chemia gospodarcza. Tym razem rdr. zdrożała o niecałe 17%, a poprzednio – o ponad 25%.

– Chemia gospodarcza pozostaje liderem wzrostów cen z powodu wysokich kosztów produkcji, zwłaszcza proszków i płynów do płukania. Sytuacja ta utrzymuje się od wielu miesięcy i trudno oczekiwać radykalnej zmiany, z uwagi na niepewność co do cen energii oraz surowców – mówi dr Tomasz Kopyściański.

W pierwszej trójce drożyzny są słodycze i desery ze wzrostem o niespełna 15% rdr. We wrześniu podrożały o niecałe 14% rdr. Jak podkreśla Grzegorz Rykaczewski z Departamentu Analiz Makroekonomicznych Banku Pekao, rosną koszty artykułów używanych w procesie produkcyjnym. Globalne notowania cukru surowego w październiku były o 47% wyższe niż rok wcześniej. Przyczyny tej sytuacji mają charakter podażowy i są związane z suszą w Indiach oraz z dość napiętym bilansem łącznej globalnej produkcji cukru w bieżącym sezonie.

– Silną zwyżkę cen obserwujemy też na globalnym rynku kakao, które w październiku zdrożało o 58% w relacji rocznej. Na taki skok cenowy miały wpływ mniejsze wysyłki z Wybrzeża Kości Słoniowej, będącego największym producentem kakao na świecie. Presje na ceny powoduje też niepewność co do jakości i wolumenu zbiorów ziarna w Zachodniej Afryce, z powodu rozprzestrzeniania się chorób roślin. W tym regionie koncentruje się ok. 70% światowych zbiorów – dodaje Grzegorz Rykaczewski.

Czwarte miejsce w rankingu zajmują art. dla dzieci – ponad 13% rdr. We wrześniu zaliczyły wzrost o blisko 17% rdr. – Przyczyną utrzymujących się wysokich cen produktów dla dzieci jest przede wszystkim konieczność wytwarzania towarów wysokiej jakości, na specjalnych liniach produkcyjnych i z dobrych surowców. Producenci muszą mierzyć się również ze wzrostem cen energii elektrycznej i podwyżką wynagrodzeń – wyjaśnia dr Izabela Auguściak.

Pierwszą piątkę najbardziej drożejących kategorii zamyka pieczywo ze średnim wzrostem rdr. o niecałe 12%. Miesiąc wcześniej było poza TOP 5.

Wśród dwucyfrowo drożejących kategorii znalazły się też środki higieny osobistej oraz napoje bezalkoholowe ze wzrostami odpowiednio o niespełna 11% i ponad 10% rdr. Największy jednocyfrowy wzrost cen rdr. zanotowały wędliny – o 9,5%. Nieco mniejsze i identyczne skoki rdr. zaliczyły produkty sypkie oraz karmy dla zwierząt – po blisko 7%, a te dwie kategorie przez wiele miesięcy utrzymywały się w czołówce drożyzny. Kolejne w zestawieniu jest mięso – 6,5% rdr. Następnie widać ryby – ponad 6%. Wśród trzech najmniej drożejących rdr. kategorii znalazły się używki – prawie 5%, a także owoce – niecałe 4%. A najmniej w całym zestawieniu zdrożał nabiał, bo o ponad 3% rdr.

Spośród siedemnastu analizowanych kategorii na minusie znalazły się tylko dwie pozycje. Jedną z nich były warzywa ze średnim spadkiem o 2,5% rdr. Warto dodać, że jeszcze 2-3 miesiące temu były one w TOP3 drożyzny. W relacji rocznej potaniały też art. tłuszczowe – o przeszło 16% rdr. To ich niższy wynik niż wrześniu, który wyniósł ponad 21

W przypadku tłuszczów dr Kopyściański zwraca uwagę na dwa czynniki. Pierwszy z nich jest statystyczny. Obecne ceny porównujemy do szczytów drożyzny, która w tej kategorii nastąpiła w analogicznym okresie roku poprzedniego. Drugi realny powód jest taki, że w tym roku znacząco poprawiły się światowe zbiory roślin oleistych. I ta sytuacja – zdaniem eksperta – przez kolejne miesiące może się utrzymać. To daje szanse na to, że w kategorii art. tłuszczowych jako konsumenci odczujemy znaczącą ulgę cenową.

Wzrost cen żywności w 2024 r. mniej bolesny?

Co, jeśli nowy rząd nie przedłuży dotychczasowej pomocy? Zdaniem ekspertów, moment wydaje się sprzyjający - inflacja wyhamowała (wg szybkiego szacunku GUS, w październiku spadła do 6,5 proc. z 8,2 proc. we wrześniu), a realny wzrost wynagrodzeń utrzymuje się na solidnym poziomie. Te czynniki mogą sprawć, że wzrost cen podstawowych produktów żywnościowych w styczniu mógłby nie być aż tak bolesny dla dużej części społeczeństwa.